Во срцето на Битола, на само неколку чекори од Широк Сокак, се издига една од најзначајните историски градби во земјава и градот — зградата на НУ „Завод и музеј“ – Битола, позната меѓу битолчани како Старата касарна. Со својата монументалност и повеќеслојна историја, овој објект претставува тивок, но моќен сведок на минатото на градот.
Зградата е изградена во 1848 година, во период кога Битола била важен воен, административен и културен центар на европскиот дел од Отоманската империја. Првично служела како средно воено училиште „Идадие“, а на почетокот на 20 век прераснала во Воена академија. Токму тука се школувал и Мустафа Кемал Ататурк, подоцнежниот основач на модерна Турција — факт што ѝ дава дополнителна меѓународна историска вредност на зградата.
По Балканските војни, објектот бил користен како воена касарна сè до 1974 година, кога ја завршил својата воена функција. Само неколку години подоцна, во 1976 година, зградата добива нова, цивилна и културна улога — станува дом на НУ „Завод и музеј“ – Битола, институција задолжена за заштита, истражување и презентација на културното наследство на регионот.
Архитектонски, зградата претставува редок и впечатлив спој на западноевропски и ориентални влијанија. Основната форма и пропорции се блиски до неоренесансниот стил, додека деталите на прозорците, влезовите и декоративните елементи носат обележја на ориенталната архитектура од 19 век.
Правоаголниот план со централен отворен двор — пацио — сведочи за нејзината првична воена намена, но денес тој простор е трансформиран во изложбен лапидариум.
Внатрешноста на објектот е внимателно адаптирана за музејски потреби, при што се зачувани основните архитектонски карактеристики. Постојаната музејска поставка хронолошки ја следи историјата на Битола и Пелагонискиот регион, преку археолошки, етнолошки, историски и уметнички експонати.
Посебно место заземаат меморијалните простории, меѓу кои и спомен-собата на Мустафа Кемал Ататурк, како и простори посветени на значајни културни дејци.
Денес, зградата на НУ „Завод и музеј“ – Битола не е само музеј, туку активен културен центар. Таа е заштитено културно наследство и симбол на континуитетот — објект кој успешно ја надминал својата првична функција и се трансформирал во чувар на колективната меморија на градот.
Старата касарна останува пример како архитектурата, кога е сочувана и осмислено адаптирана, може да стане жив простор на историјата — место каде што минатото не мирува, туку постојано комуницира со сегашноста.
Н.Т