Во земја со богата историја, силна архитектонска традиција и сложена сеизмичка карта, прашањето која е „најцврстата“ градба во Македонија не е едноставно. Цврстината може да се мери на два начина: преку историската издржливост на градбите што преживеале векови политички, природни и социјални промени; или преку инженерската стабилност на современите инфраструктурни објекти кои денес ја држат државата енергетски и безбедносно функционална.
Според познати архитекти, археолози и градежни инженери, четири објекти најчесто се издвојуваат како симбол на македонската издржливост: Скопско Кале, Маркови Кули, браната Козјак и браната Тиквеш. Секој на различен начин ја отсликува идејата за „цврстина“ – од камени ѕидови што се борат со векови, до модерни брани проектирани да издржат најсилни земјотреси.
СКОПСКО КАЛЕ – тврдината што стои над главниот град со векови
Скопското Кале е една од најстарите и најиздржливи градби во земјата. Подигнато на доминантен карпест рид над реката Вардар, Калето содржи археолошки слоеви стари илјадници години – од енеолитот, преку Рим и Византија, до средниот век и Отоманската империја.
Неговите камени бедеми со векови се репер на стабилност. Особено историски факт е дека тврдината ги преживеала сите големи земјотреси што го погодиле Скопје, вклучително и катастрофалниот земјотрес од 1963 година, кога голем дел од градот беше уништен, но Калето остана исправено.
Изградено на цврста карпа, со масивни ѕидови и стратешки распоред, Калето се смета за најиздржливата историска фортификација во земјата.
МАРКОВИ КУЛИ – природно утврдување и средновековна архитектонска моќ
Над Прилеп се издига еден од највпечатливите средновековни објекти во Македонија – Маркови Кули. Тврдината е изградена на монолитен карпест масив составен од гранитни и гнајсни формации. Поради стрмните и непристапни падини, природата сама создала утврдување, а човекот само го дообликувал за одбрана во XIII–XIV век.
Остатоците од ѕидовите, вградени директно врз карпата, и денес стојат како доказ за комбинацијата од природна и човечка архитектонска цврстина. Научниците ја сметаат оваа локација за една од најбезбедните средновековни фортификации на Балканот, токму поради геолошката стабилност на самиот рид.
БРАНА КОЗЈАК – највисоката и најмоќна инженерска конструкција во државата
Кога станува збор за современи градежни достигнувања, браната Козјак е врвен пример на инженерска цврстина. Со висина од 130 метри, таа е највисоката брана во Северна Македонија. Изградена како земјена-карпена брана – тип што се покажува како исклучително стабилен во сеизмички активни подрачја – Козјак ја има улогата да ја контролира реката Треска, да спречува поплави и да обезбедува електрична енергија.
Овој тип на брана е познат по тоа што има можност да апсорбира вибрации при земјотреси многу поефикасно од чисто бетонските конструкции. Козјак е проектирана да издржи „максимален веројатен земјотрес“ – стандард што ја класифицира како една од најсигурните современи градби во земјата.
БРАНА ТИКВЕШ – вториот гигант на македонската хидроенергетика
По значење и стабилност, веднаш зад Козјак стои браната Тиквеш, висока 113,5 метри. Како и Козјак, и оваа брана е изведена како земјена-карпена конструкција, со огромна акумулација која покрива илјадници хектари.
Браната Тиквеш веќе повеќе од половина век е од витално значење за електроенергетскиот систем и земјоделското наводнување во централна Македонија. И денес се смета за една од најстабилните и најодржливите големи инженерски градби во државата.
Но, што значи најцврста?
Историските градби како Скопско Кале и Маркови Кули се симболи на човечка издржливост и архитектонска мудрост, зацврстени од природата и од времето. Тие се доказ дека македонската култура стотици години создавала структури кои можат да ги победат и времето и политичките промени.
Современите градби како Козјак и Тиквеш, пак, го покажуваат инженерскиот напредок – пресметана стабилност, отпорност на земјотреси и долгогодишна издржливост под тежината на милиони кубици вода.
Денес, кога стабилноста е стратегиско прашање – било културно, било инфраструктурно – овие четири градби претставуваат најимпресивни примери што Македонија ги нуди, секоја силна на свој начин.
Н.Т