Таа имала само три години кога нејзиниот татко сфатил дека неговата ќерка може да направи нешто што ниеден човек не би требало да може.
Бангалор, Индија, 1932 година. Шакунтала Деви играла карти со татко ѝ — едноставна игра, ништо необично. Освен што Шакунтала воопшто не ги гледала картите.
Таа ги паметела.
По само еден поглед кон картите што ги држел татко ѝ, можела да му каже точно кои карти ги има, без повторно да ги види. Тој помислил дека е трик, можеби среќа. Затоа ја тестирал.
Ги измешал картите. Таа го знаела редоследот.
Ја замолил да собира броеви. Таа одговарала пред тој да го доврши прашањето.
Ѝ дал задачи за множење. Таа ги решавала побрзо отколку што тој можел да ги запише.
Шакунтала Деви имала три години.
И пресметувала како компјутер.
Само што тогаш компјутери сè уште не постоеле.
До петтата година решавала сложени математички проблеми кои ги збунувале возрасните. Нејзиниот татко, циркуски изведувач, почнал да ја носи на настапи каде што ги демонстрирала своите способности. Луѓето биле восхитени. Како е можно едно дете да може вакво нешто?
Но Шакунтала не знаела како да го објасни тоа. За неа, бројките не биле проблеми што треба да се решат — тие биле јазик што таа течно го зборувала.
Артур Џенсен, истражувач на човечката интелигенција на Универзитетот во Калифорнија, Беркли, ги проучувал нејзините способности и заклучил:
„Манипулирањето со бројки за неа очигледно е како мајчин јазик, додека за повеќето од нас аритметичкото пресметување е, во најдобар случај, како странски јазик што сме го учеле на училиште.“
Замислете го тоа. Додека вие се мачите да пресметате бакшиш во ресторан, Шакунтала можела во глава да помножи 13-цифрени броеви побрзо отколку што вие можете да ги изговорите.
И можела да го докаже тоа.
Во 1977 година, на Јужниот методистички универзитет во Далас, истражувачите ѝ дале навидум невозможен предизвик: да го извлече 23-тиот корен од број со 201 цифра.
Разбирате ли што значи тоа? Број со 201 цифра — толку долг што би зафатил три реда текст. А тие барале 23-ти корен.
Подготвиле компјутер Univac за да го провери резултатот. Компјутерите тогаш сè уште биле релативно нови, огромни машини што исполнувале цели простории. Овој бил специјално дизајниран за сложени пресметки.
Истражувачите го вклучиле тајмерот.
Шакунтала го гледала бројот. Усните ѝ се помрднувале тивко додека ја вршела пресметката во умот.
Педесет секунди подоцна, го дала одговорот.
Компјутерот сè уште пресметувал.
Дванаесет секунди подоцна, компјутерот завршил.
Шакунтала била во право.
Таа победила компјутер во математика. Во глава. За 50 секунди.
Но не застанала тука.
Во 1980 година, на Империјал колеџ во Лондон, ѝ дале уште еден предизвик: да помножи два 13-цифрени броја.
Броевите биле:
7.686.369.774.870 × 2.465.099.745.779
Повеќето луѓе не можат ни брзо да ги прочитаат овие броеви, а камоли да ги помножат.
Тајмерот започнал.
Шакунтала ги затворила очите. Поминале 28 секунди.
Потоа ги отворила очите и го изрецитирала одговорот:
18.947.668.177.995.426.462.773.730
Број со 26 цифри. Совршено точен. За 28 секунди.
И тие 28 секунди го вклучувале и времето што ѝ било потребно за да го изговори целиот број на глас.
Размислете за тоа. За помалку од половина минута, Шакунтала Деви извела пресметка што на повеќето луѓе би им одзела часови со калкулатор — и тоа во глава, додека истовремено го изговарала резултатот.
Гинисовата книга на рекорди ја вклучила во своето издание од 1982 година. Таа станала позната ширум светот како „човечкиот компјутер“.
Но еве што ја прави приказната за Шакунтала Деви уште повпечатлива: таа не била само математичко чудо. Таа била жена од Индија во средината на 20 век, која патувала низ светот, настапувала на престижни универзитети и ги терала западните научници да се прашуваат за што сè е способен човечкиот мозок.
Таа пишувала книги за математика, наменети да ја направат оваа наука достапна и забавна. Се залагала за ЛГБТК+ правата во Индија децении пред тоа да биде општествено прифатливо. Се кандидирала за парламент. Живеела точно онака како што сакала, пркосејќи им на сите очекувања наметнати врз индиските жени од нејзината генерација.
Луѓето често ја прашувале како го прави тоа. Како нејзиниот мозок може да функционира толку поинаку?
Таа никогаш немала задоволителен одговор — затоа што за неа тоа не било ништо посебно. Тоа едноставно било начинот на кој ѝ функционирал умот.
„Бројките имаат живот,“ еднаш рекла таа. „Тие не се само симболи на хартија.“
Шакунтала Деви починала во 2013 година, на 83-годишна возраст, во Бангалор — истиот град каде што била родена, истиот град каде што првпат сфатила дека нејзиниот ум функционира поинаку од сите други.
Но сè уште не можеле да го направат она што го правела Шакунтала.
Затоа што компјутерите следат алгоритми. Тие обработуваат информации на начинот на кој се програмирани да ги обработуваат.
Шакунтала Деви ги гледала бројките како живи суштества. Таа ги разбирала на начин што не може да се програмира, не може да се научи, не може да се реплицира.
Во 1977 година, таа победила компјутер создаден за пресметување.
Но вистинската победа не била брзината. Била потсетник дека човечката способност — човечкиот гениј — не може да се сведе само на процесорска моќ.
Шакунтала Деви докажа дека човечкиот ум, во својата најисклучителна форма, може да прави нешта што машините не можат да ги објаснат.
Таа имала три години кога нејзиниот татко сфатил дека е поинаква.
Следните осумдесет години му покажувала на светот колку извонредна може да биде таа различност.
Следниот пат кога некој ќе ви каже дека луѓето не можат да се натпреваруваат со компјутерите, сетете се на Шакунтала Деви.
Сетете се на жената која во глава го извлече 23-тиот корен од број со 201 цифра.
Сетете се на човечкиот компјутер кој нè потсети дека некои облици на генијалност се единствено, невозможно и прекрасно човечки.
Н.Т