Македонскиот бисер меѓу јаболките: како се роди „Малиот Версај“?

Во центарот на Ресен стои една од најимпресивните архитектонски знаменитости во Македонија — Сарајот на Ахмет Нијази Бег, истори­ски објект со необична приказна за време, стил и културна симболика.

Градба, архитектура и стил

Сарајот е француско-неокласична резиденција, неверојатна за локалните размери, изграденa на почетокот на 20 век од влијателниот ресенски отомански бег Ахмет Нијази Бег. Името „Сарај“ потекнува од турскиот збор saray, што значи „дворец“.

Градбата започнала околу 1905 година, а надворешноста завршила до 1909 година. Внатрешноста била комплетирана дури до 1922 година, по Балканските војни и Првата светска војна. Нијази Бег, иницијаторот на овој амбициозен проект, починал во 1912 година и не го дочекал целосното завршување на својот дворец.

Зградата се карактеризира со симетрична форма, со доминантна централна кула што се издига високо над структурата и две странични крилја. Сарајот има подрум, приземје, втор кат и таван, а ѕидовите на фасадата се масивни — од 60 до 105 центиметри дебели, со богати архитектонски детали.

Иако честопати во пишаните извори не се посочува конкретната употреба на мермер, архитектонскиот израз на фасадата и декорацијата што ја носи неокласичниот карактер најчесто се поврзуваат со камен и слични материјали во духот на класичните европски дворци — материјали што ја истакнуваат грандиозноста и естетската вредност на објектот.

Историски контекст и современа улога

Ахмет Нијази Бег, родум од Ресен и учесник во Младотурската револуција, ја замислил оваа резиденција како свој „мал Версај“ — инспирирана од француските дворци што ги видел на разгледници и слики.

По завршувањето на Балканските војни, Сарајот служел различни функции: од административен објект под српска и југословенска власт, до користење од страна на окупаторски сили за време на Втората светска војна. По војната, тој бил седиште на градската управа, подоцна библиотека, а денес е културен центар — дом на Домот на култура „Драги Тозија“, музеј, галерија и колонија за керамика.

Функционалноста и културниот живот

Во неговите простории се наоѓа Ресенската керамичка колонија, која е членка на Меѓународната академија за керамика при UNESCO, како и постојана галерија со дела на големи автори како Кераца Висулчева. Сарајот исто така го чува и локалното книжевно наследство со библиотека што денес има над 31.000 книги.

Сарајот и неговото место во архитектонски контекст

Иако е значително помал од светски познатите палати, ресенскиот Сарај има заеднички елементи со некои од најпознатите неокласични градби во Европа: тоа е симетријата, рафинираните фасади и класичните пропорции што црпат инспирација од грчко-римската антика — истите принципи што ги карактеризираат неокласичните дворци и палати ширум континентот.

На пример, Лирија Палас во Мадрид или Палацо Белџоизо во Милано исто така претставуваат палати со неокласични елементи — со уредни фасади, симетрични пропорции и внимателно орнаментирани детали — што даваат чувство на хармонија и дисциплиниран архитектонски израз.

Ова не е само архитектонски бисер во Македонија, туку и жив споменик на една историска ера, на амбиции и културни вредности што ги надминуваат границите на мал град. Неговата неокласична архитектура, симболичка вредност и современа културна функција го прават објект што вреди да се истражи и вреднува — како дел од локалното и светското архитектонско наследство.

Н.Т