Палатата што не падна: архитектонско чудо од старо Скопје

Во центарот на Скопје, меѓу архитектонските реликтии што ја сведочат урбаната и културната историја на градот, се издвојува Палатата „Шкаперда“ — еден од најрепрезентативните домови од периодот помеѓу двете светски војни. Овој објект, изградена во романско‑бојарски стил, денес сведочи за успехот, вкусот и историските предизвици со кои се соочила една видна скопска фамилија.

Архитектура и изградба

Палатата „Шкаперда“ била изградена во 1931–1933 година според проект на романскиот архитект Георге Симота, кој бил пријател на сопственикот од студентски денови. Стилскиот израз на објектот е романско‑бојарски (византиско‑романски), сочинувајќи синтеза на европски влијанија со локални архитектонски тенденции од првата половина на 20‑ти век.

Со својот симетричен облик, високи прозорци и декоративни детали, палатата веднаш станува еден од највпечатливите објекти во Скопје — монумент што зрачи со богатство и благородна естетика, типични за домаќинствата на богати трговци од тој период.

Конструктивно, објектот бил изграден со користење на арматура, што му овозможило да ја преживее катастрофалната земјотресна катастрофа во 1963 година без никаков видлив оштетување — реткост меѓу зградите од тоа време.

Семејството Шкаперда — од трговија до архитектонски белег

Палатата го носи името на своето прво семејство‑сопственици — Шкаперда, влијателна семејна династија со корени од Крушево, која се преселила во Скопје по Илинденското востание. Потекнувајќи од богато и познато влашко семејство, Никола и Домника Шкаперда доаѓаат во главниот град со шест деца и соочени со животните предизвици на почетокот на 20‑ти век.

Никола Шкаперда, печалбар и трговец со градежни материјали, успеал да изгради значителен капитал, кој подоцна го трансформира во една од најрепрезентативните куќи‑палати во Скопје. По смртта на Никола во 1924 година, синовите Михајло и Јанко продолжиле со залагањето на семејниот бизнис, а Михајло, иако првично специјализиран за економија, вложил значителна страст во архитектонскиот проект на палата што ја планирал заедно со Симота како подарок за неговата сопруга Аглаица Сапунџи.

Внатрешноста на палатата сведочи за луксузот и внимание кон деталите: ентериер со сложени паркетни дезени, декоративни ѕидни украси и фрески од признатиот македонски сликар Никола Мартиновски, како и мебел наменски изработен по мерка во белградската фирма „Абонос“.

Животот во палатата и историски пресврти

Од моментот на вселување во 1932 година, семејството Шкаперда го користело просторот како свој дом — со приземје, пет‑собен стан на првиот кат и простории за слуги во потпокривот. Се грижеле за огледало, градина со шадрван и декоративни растенија, создавајќи амбиент што ќе биде предмет на восхит на многу посетители.

Палатата не била само дом, туку и место за приеми и престој на важни гости во градот, меѓу кои и поранешниот југословенски лидер Јосип Броз Тито. По Втората светска војна објектот бил користен за различни јавни функции — од редакција на весникот „Млад борец“, преку седиште на Комисијата за културни врски со странство, до други институции.

Во почетните години на социјализмот, имотот на семејството бил конфискуван, а семејството често живеело во скромни услови како кириџии додека објектот се трансформира во јавни и репрезентативни простори.

Современа улога — Амбасада на Италија

Денес, Палатата „Шкаперда“ е дом на Амбасадата на Италија во Македонија, што ја потврдува нејзината континуирана важност како архитектонско и дипломатско медиа за пријателството меѓу двете земји. Оваа функција ја одржува живо културното наследство на објектот, инспирирајќи почит и интерес кај посетителите и професионалците за архитектура.

Културно и архитектонско наследство

Палатата „Шкаперда“ не е само стара градба — таа е жив доказ за еден поголем дел од историјата на Скопје, сведок на економскиот и социјален развој на градот пред земјотресот од 1963 година, како и на променливите историски околности што следеле. Таа останува репрезентативен пример на архитектонската еволуција од првата половина на 20 век, но и симбол на упорноста на една фамилија и на богатата мултикултурна историја на градот.