Во светот на уметноста постојат дела што не се само слики – туку прозорци кон човечката душа. Такво е и „Дрвото со гаврани“ (The Tree of Crows, 1822), една од највпечатливите и најдлабоки композиции на германскиот романтичар Каспар Давид Фридрих, човекот што природата ја претвори во метафора за човечката состојба.
Ова дело е темно, драматично и мистично – токму онака како што Фридрих успева да ја претстави внатрешната борба на човекот во еден единствен пејзаж.
Кој бил Каспар Давид Фридрих? – Поетот на тишината и сенките
Каспар Давид Фридрих (1774–1840) е најзначајниот германски романтичарен сликар, познат по своите меланхолични пејзажи, мистични хоризонти и мотиви исполнети со симболика. Неговата уметност е далеку од декоративна – таа е филозофска, интроспективна, често поврзана со теми како смрт, вера, вечност и самотија**.
Со делата како „Патник над море од магла“ и „Монах на морски брег“, Фридрих го дефинира она што денес се смета за визуелниот јазик на романтизмот: човекот мал, природата огромна, а душата разбудена.
На прв поглед: мртво дрво, мрачни облаци, лет на гаврани.
Но кај Фридрих ништо не е случајно. Во преден план гледаме сушено, осамено дрво, извиткано од времето и ветерот. Околу него кружат гаврани, птици кои традиционално симболизираат смрт, тајни и немир.
Во заднината се гледа светлосен хоризонт, што создава контраст меѓу темнината напред и надежта далеку зад неа.
Главни мотиви на сликата:
Дрвото – симбол на човечката душа, исушена од страдање, но сè уште стои исправена. Гавраните – гласници на смртта, неизвесноста или внатрешниот хаос. Светлосниот хоризонт – духовност, надеж, воскресение. Мрачниот пејзаж – емотивниот свет на самиот Фридрих. Ова не е само сцена – ова е психологија.
Симболиката: Животот меѓу светлината и темнината
Во случајот со „Дрвото со гаврани“, дрвото стои како нем сведок на времето, уништено, но не и поразено.
Оваа слика зборува за: меланхолија, загуба, премин меѓу земното и духовното, борбата на човекот со сопствената темнина Гавраните, кои кружат околу распаднатите гранки, ја засилуваат идејата за мрак и опасност, но зад нив се гледа далечен блесок – како да најавува дека секоја темнина има исход.
Историски контекст: Лична анксиозност во време на тишина
Фридрих во 1820-тите веќе бил во фаза на лична криза. Се борел со здравствени проблеми, изолација и намален интерес од јавноста.
Многу критичари веруваат дека „Дрвото со гаврани“ е автопортрет – сликарот како исушено дрво, опколено со темни мисли, но сè уште има светлина.
Каде се наоѓа денес?
Оригиналната слика се чува во Кунстхале Хамбург (Kunsthalle Hamburg), Германија, каде е изложена како едно од централните дела на романтичарот.
Зошто „Дрвото со гаврани“ е важно денес?
Ова дело продолжува да инспирира уметници, режисери и дизајнери. Се појавува како визуелна референца во филмови, постери, а често и во психолошки публикации за меланхолија и човечка ранливост. Во време кога сè повеќе се зборува за ментално здравје, делата на Фридрих нè потсетуваат дека:
Природата не само што ја одразува нашата состојба – таа нè лекува, нè соочува и нè смирува.
Еве што се знае — и што се шпекулира — за тоа како познатиот моден дизајнер Зухаир Мурад можеби бил инспириран од сликата „Дрвото со гаврани“ на Каспар Давид Фридрих и зошто тоа е интересна (и контроверзна) врска меѓу уметност и мода.
Се тврди дека либанскиот дизајнер изработил вечерна тоалета во 2013 година инспирирана од „Дрвото со гаврани“ — како „љубовна почит“ кон сликата според Економист Тајмс. Тоа „пренесување“ не значи копирање — туку интерпретација: темните тонови, готички или романтични елементи, можеби пердуви, транспарентност, елегантна, мистична силуета
Всушност, Мурад е познат по тоа што ги вплеткува природни елементи — дрвја, гранки, растителни мотиви — во своите кроеви. Во неколку колекции дрвото, гранките или природата се појавуваат како тема.
Идејата дека класично дело како „Дрвото со гаврани“ може да „оживее“ во фустан е симбол — симбол дека уметноста не старее, дека инспирацијата патува низ векови, дека теми како живот, смрт, преобразба, самотија, природна суровост и убава тага може да ги почувствуваме на различни начини. Со дизајнер како Зухаир Мурад, модата престанува да биде само облека — станува платно. И тоа е дел од убавината на креативноста.
Н.Т